Διδάγματα από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008

Από τον Α. Raymond Benton

Μάθετε περισσότερα για τον Raymond στην ιστοσελίδα μας Ρωτήστε έναν Σύμβουλο

Καθώς κοιτάμε πίσω την οικονομική κρίση και επαναξιολογούμε τις εξελίξεις που διαμορφώθηκαν στη συνέχεια σήμερα, οι κρυφές ατζέντες και η πολιτική αγωνιστική μπορεί να μας οδηγήσει να αγνοήσουμε τη συντριπτική σοβαρότητα των γεγονότων γύρω από τον πανικό του 2008 και τις σκοτεινές ευκαιρίες που μπορεί να συνεχίσουν να ανοίγουν το μονοπάτι στην ανάκτηση.

Μπορεί λοιπόν να είναι χρήσιμο να αναλογιστούμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης, να εντοπίζουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές από άλλες κρίσεις και να βρίσκουμε ίσως λόγο να είμαστε ευγνώμονες για τις αποφασιστικές ενέργειες βασικών μελών δύο διοικήσεων αντιτιθέμενων μερών, αγχωτικές και άγνωστες συνθήκες που θα μας οδηγήσουν σε ένα μεγάλο μέρος των αχαλίνωτων εδαφών.

Πρόβλεψη και επιχειρηματικός κύκλος

Ο Warren Buffett προέβλεψε την οικονομική κρίση σε μια επιστολή προς τους μετόχους του 2002 που έγραφε εν μέρει:

"Η ιστορία μας διδάσκει ότι μια κρίση συχνά προκαλεί προβλήματα που συσχετίζονται με τρόπο που δεν ξεπεράστηκε σε πιο ήρεμες εποχές … Η σύνδεση, όταν ξαφνικά επιτίθεται, μπορεί να προκαλέσει σοβαρά συστημικά προβλήματα. … Τα παράγωγα είναι οικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής, φέρνουν κινδύνους που, αν και τώρα λανθάνουσες, είναι δυνητικά θανατηφόροι."

Ένα εξαιρετικά σύνθετο παγκόσμιο σύστημα, που χτίστηκε από ένα βουνό παραγώγων, το "τραπεζικό σύστημα σκιάς", τελείωσε τελείως μετά την αποτυχία της Lehman Brothers και οι παραδοσιακοί θεσμοί αντιμετώπισαν την απειλή κεφαλαίων ελλείψεων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, επικείμενης αποτυχίας. Λόγω απροσδόκητων συνδέσεων, η υπερβολική μόχλευση τροφοδότησε μια καθοδική πορεία των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν πολύ απομακρυσμένη από την αγορά στεγαστικών δανείων χαμηλού κινδύνου από την οποία προήλθε η κρίση. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές έχασαν την εμπιστοσύνη τους. Ως αποτέλεσμα, δεν ήταν δυνατή η έκδοση ή ανανέωση του εμπορικού χαρτιού και η ακινητοποίηση των χρηματαγορών. Για την αποφυγή σοβαρών οικονομικών συνεπειών απαιτείται αποφασιστική κυβερνητική δράση.

Η καταστροφή προήλθε από ένα εξαιρετικά περίπλοκο χρηματοπιστωτικό σύστημα με παγκόσμιους δεσμούς και προκλήθηκε και επιδεινώθηκε από την υπερβολική μόχλευση. Η παγκοσμιοποίηση και τα πρωτοφανή επίπεδα πολυπλοκότητας διακρίνουν το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα από τους προκατόχους του. Ωστόσο, μια συνοπτική ανασκόπηση της οικονομικής ιστορίας των Η.Π.Α. αποκαλύπτει έναν επίμονο κύκλο που κορυφώνεται με οικονομικές κρίσεις ποικίλου βάθους και επιμονής. Η υποκείμενη δύναμη του καπιταλισμού που είναι αγκυροβολημένη μέσα σε μια ελεύθερη κοινωνία παραμένει παρά τις περιστασιακές περιόδους άσχημης ρύθμισης απληστίας, μανία ενισχυμένης μόχλευσης και επακόλουθη απειλή οικονομικής κατάρρευσης. Αυτή η οικονομική κρίση που προκάλεσε τη μεγάλη ύφεση, αν και σοβαρή, δεν ήταν χωρίς προηγούμενο.

Στην πραγματικότητα, η περιστασιακή απειλή καταστροφής στον επιχειρηματικό κύκλο έχει αναγνωριστεί από καιρό ως η τιμή που πληρώνουμε για ένα σύστημα που ενθαρρύνει, υποστηρίζει και επικυρώνει τις επιχειρηματικές προσπάθειες. Λίγα χρόνια πριν από τον πανικό του 1907, το ακόλουθο σχόλιο εμφανίστηκε σε μια δημοφιλή έκδοση της ημέρας, το έργο του κόσμου:

«Κάθε είκοσι χρόνια υπήρξε ένας μεγάλος πανικός σε αυτή τη χώρα και στα μέσα του μεγάλου αριθμού πανικού υπήρξαν μικρότερες σπασμοί, έτσι ώστε κατά μέσο όρο κάθε δέκατο έτος της επιχειρηματικής μας ιστορίας ήταν ένα έτος μειωμένων δραστηριοτήτων που παρακολουθήθηκαν με περισσότερους ή λιγότερο από απώλειες και καταστροφές."

Ο πανικός του 1907 είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ το 1913 με την ελπίδα να μαλακώσει, αν όχι να εξαλείψει, την έντονη μεταβλητότητα του επιχειρηματικού κύκλου.

Πιο πρόσφατα, οι επενδυτικές αγορές αντιμετώπισαν πολλές προκλήσεις που έχουν δοκιμάσει την ανθεκτικότητα της οικονομίας και των χρηματοπιστωτικών αγορών. Ο πληθωρισμός της δεκαετίας του 1970, η ύφεση από πίσω προς τα πίσω και η κρίση του μεξικανικού νομίσματος στις αρχές της δεκαετίας του '80, η «συντριβή» του 1987, η κρίση των αποταμιεύσεων και των δανείων της δεκαετίας του 1980 και η κατάρρευση των ομολογιακών δανείων του 1990, η αποτυχία του μακροπρόθεσμου κεφαλαίου το 1998 και η αποτυχία της νέας χιλιετίας στην dot-com είχαν ισχυρές επιδράσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές τόσο σε εγχώριο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ενώ κάθε ένα από αυτά τα γεγονότα συνοδευόταν από δύσκολες προβλέψεις και επέτρεψε την εκτεταμένη προσοχή των μέσων ενημέρωσης, οι χρηματοπιστωτικές αγορές ανακάμπτουν. Με την περιστασιακή βοήθεια από κυβερνητικές και ιδιωτικές πηγές, οι αγορές συνέχισαν να λειτουργούν και η ιστορία έδειξε ότι οι κεφαλαιαγορές μπορούν να ανταποκριθούν δημιουργικά σε απίστευτα αντίξοες συνθήκες. Αλλά αυτά τα παραδείγματα, αν και απειλητικά, δεν ήταν πανικού "πανικού".

Πάρα πολύ μόχλευση

Η πρόσφατη εκδήλωση πανικού διακρίνεται από το παγκόσμιο πεδίο εφαρμογής της και την επικείμενη κατανομή του χρηματοπιστωτικού συστήματος που οφείλεται σε υπερβολική κερδοσκοπική μόχλευση. Καθώς η μόχλευση ξετυλίγεται, οι βίαιοι κύκλοι ανάδρασης μπορεί να αναπτυχθούν καθώς αμφισβητείται η εξασφάλιση, απαιτούνται περισσότερα κεφάλαια και οι αναγκαστικές εκκαθαρίσεις οδηγούν σε σπειροειδείς αιτίες των θανατηφόρων περιουσιακών στοιχείων. Στην προσπάθεια ελέγχου του κινδύνου, ιδίως επειδή το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα έχει αυξηθεί σε πολυπλοκότητα, η ρύθμιση ενδέχεται να επιδεινώσει αυτά τα «φυσικά ατυχήματα» απαιτώντας τη διατήρηση των επιπέδων κεφαλαίου, ενώ παράλληλα επιβάλλεται η λογιστική "σήματος στην αγορά".

Ταυτόχρονα, εξετάζεται ο ρόλος της κυβέρνησης ως δανειστής ύστατης ανάγκης. Παρόλο που ορισμένες ενέργειες της Fed και του Treasury μερικές φορές πιστεύεται ότι εμπνέουν "ηθικό κίνδυνο" και αποκλίνουν από τις αρχές της ελεύθερης αγοράς, η απροθυμία να ενεργήσει πιθανότατα θα έχει βαθύνει βαθύτερα τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της κρίσης.Κάποιοι θεωρούν ότι η απροθυμία αυτή ήταν ένας σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στη Μεγάλη Ύφεση. Εάν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αποτύχει στην πρώτη πραγματική δοκιμασία το 1929, το 2008, υπό την καθοδήγηση ενός μελετητή της προηγούμενης αμηχανίας, ήταν αποφασισμένη να μην το πράξει αυτή τη φορά. Σε κάθε περίπτωση, μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και το Δημόσιο Ταμείο ενήργησαν τελικά με αποφασιστικότητα και ότι δύο προεδρικές διοικήσεις και το Κογκρέσο απέρριψαν απρόθυμα το δωμάτιο να το πράξουν.

Ανάκτηση και το μέλλον

Στον πυκνό πανικό του 2008, μερικοί εμπειρογνώμονες όπως ο John Mauldin, συγγραφέας του "Στοιχηματισμού στον Οικονομικό Αρμαγεδδώνα", προέβλεπαν μια ανάκαμψη.

"Η κρίση στη Wall Street θα περάσει και ο κόσμος θα συνεχίσει να αλλάζει", δήλωσε τον Σεπτέμβριο εκείνου του έτους. "Νομίζω ότι πρόκειται να αλλάξει προς το καλύτερο για τους περισσότερους ανθρώπους."

Μέχρι σήμερα, η πραγματική οικονομία και οι κεφαλαιαγορές ανταποκρίθηκαν ευνοϊκά. Η απασχόληση συνεχίζει να ανακάμπτει, η αγορά ομολόγων φαίνεται σταθερή και οι δείκτες μετοχών έχουν αποκατασταθεί. Το "Financial Armageddon" φαίνεται να έχει αποφευχθεί.

Κανείς δεν ξέρει τι θα φαίνεται το τοπίο της Wall Street σε ένα, πέντε ή δέκα χρόνια, αλλά η ιστορία έχει δείξει ότι δεν πρέπει να υποτιμάται η ανεπανάληπτη ζωτικότητα του αμερικανικού λαού. Εν τω μεταξύ, μπορούμε να παραμείνουμε ευγνώμονες για την αποφασιστική δράση των δημοσίων υπαλλήλων και των δύο πολιτικών κομμάτων στην αποφυγή της καταστροφής. Σε αυτό το πολιτικά πολωμένο κλίμα, ίσως είναι κάτι που αξίζει να γιορτάσουμε.